پایگاه اطلاع رسانی استاد مهدی طائب؛چرا شیخ فضل‌ الله نوری در دادگاه مشروطه‌ای که بنا بود آزادی بیاورد محکوم به اعدام شد؟

پایگاه نشر آثار استاد مهدی طائب: مجموعه جلسات تاریخ تطبیقی سال‌های ۱۴۰۱ - ۱۴۰۲ - ۱۴۰۳ تا پایان دوره سوم

مدرس‌ مردی‌ نبود که‌ با این‌ توطئه‌ها از میدان‌ مبارزه‌ بیرون‌ رود. او با همفکران‌ اقلیت‌ خود، رضاخان‌ را استیضاح‌ کرد. مدرس‌ علت‌ استیضاح‌ را سوء‌مدیریت‌ و اقدامات‌ ضد قانونی‌ و حیف‌ و میل‌ اموال‌ مقصرین‌ و عدم‌ تحویل‌ به‌ خزانه‌ اعلام‌ کرد.

روز ۲۴ مرداد 1315، علامه میرزا محمدحسین نائینی از رهبران نهضت مشروطه در سن ۷۸ سالگی بدرود حیات گفت. او نماینده‌‌ افکار علما و مراجع‌ طرفدار مشروطیت‌ است‌ که‌ اندیشه‌های‌ جناح‌ مشروطه‌خواه‌ را تئوریزه‌ و مدون‌ می‌کرد.

تحلیل‌های انجام‌شده درباره سقوط دولت مصدق وکودتای 28 مرداد 1332 بیشتر بر فعالیت آمریکا و بریتانیا و بازیگران داخلی آنها متمرکز بوده و این در حالی است که اتحاد جماهیر شوروی به عنوان یک ابرقدرت نقش مهمی در سیاست بین‌الملل دوران جنگ سرد ایفا کرده است.

باور عمومی آگاهان به تاریخ ایران به درستی آن است که مهمترین نیروی پشتیبان انقلاب مشروطیت، همانا علما بودند. اگر آنان انقلاب را تایید نمی‌کردند مسلما در نطفه خفه می‌شد.

علمای شیعه در عصر مشروطه از نظام‌‌های غربی و وضعیت روزگار خویش چنین بود که احساس می‌کردند، پیشرفت‌‌های شگرفی که در کشور‌های غربی در زمینه‌های صنعت و فناوری رخ داده به خاطر حکومت‌های آنان و وجود قانون در آنجاست.

به لحاظ ساختاری تاج‌گذاریِ رضاشاه پشت کردن به بخشِ مهمی از مشروطیت بود؛ چرا که رهبرِ نظامی کودتا مقام پادشاهی را در وهله اول با وعده استوار ساختنِ دولتِ متمرکز پس از چهار سال و نُه ماه قبضه کرد و دودمانِ سلطنت پهلوی را برپا داشت.

بعد از انعقاد قرارداد رژی، مرجعیت شیعه با تلاش مجدانه به عرصه پیکار وارد شد و فتوای تحریم استعمال توتون و تنباکو نقطه اوج آن رویارویی بود. این فتوا چنان نافذ بود که مرزهای جامعه را درنوردید و امواج آن به دربار نیز رسید. طولی نکشید که قرارداد با فتوای مراجع و همراهی و پیروی همگانی مردم، لغو شد.

از آنجا که معمولاً در شهرهای بزرگ مجتهدین متعددی وجود داشتند، صدر اعظم‌ها و حتی خود شاه برای تحت سلطه در آوردن آن‌ها، گاه بین‌شان اختلاف انداخته و جانب یکی را می‌گرفتند.

در سفرنامه‌های دیپلمات‌ها و ناظران خارجی، اغلب به تضاد بین روحانیون و دولتی‌ها اشاره شده است، البته نوعاً به دلیل بی اعتقادی نویسندگان آن‌ها تنها به ظاهر قضیه توجه شده ولی در عین حال در حد معمول نیز گاه اعترافات جالبی دارند.

سیر برخورد علما با حکام را می‌توان در نوشته‌های تاریخی و فقهی دید. آنچه در این ارتباط اهمیت دارد برخورداری علما از امتیازات معنوی و دینی و برخورداری حکام از امتیازات مادی و اقتصادی است.