نشست «جریان‌شناسی روند آموزش و پژوهش در رشته تاریخ» با ارائه بحث از سوی حجج‌اسلام والمسلمین محسن ادیب‌بهروز مدیر گروه تاریخ اسلام حوزه‌های علمیه خواهران و محمدرضا جباری قائم مقام مدیر گروه تاریخ مؤسسه امام خمینی(ره) برگزار شد.

پایگاه اطلاع‌رسانی استاد مهدی طائب؛ نشست «جریان‌شناسی روند آموزش و پژوهش در رشته تاریخ» در تاریخ 21 دی ماه 1399 برگزار شد.

در این نشست حجج‌اسلام والمسلمین محسن ادیب‌بهروز مدیر گروه تاریخ اسلام حوزه‌های علمیه خواهران و محمدرضا جباری قائم مقام مدیر گروه تاریخ مؤسسه امام خمینی(ره) به ارائه بحث پرداختند. همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی لیالی، سردبیر مجله‌ی حکومت اسلامی‌به عنوان دبیر علمی‌جلسه حضور داشت.

سیره پژوهی رسالت حوزه است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا جباری با بیان این‌که در ضرورت آموختن تاریخ به ویژه تاریخ اسلام جای هیچ تأمل و تشکیکی نیست، سیره پژوهی را یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در تاریخ پژوهی دانست و بیان داشت: سیره پژوهی رسالت حوزه است. چرا که در استنباط آن نیازمند مقدمات و ابزارهایی هستیم که حوزویان به آن مسلط هستند. برای نمونه گاهی نیازمند بررسی رجالی روایات، گاهی نیازمند عرضه روایات به آیات و گاهی نیازمند عرضه روایات به یک دیگر هستیم.

وی افزود: نباید بررسی تاریخ اسلام به ویژه سیره پژوهی را به غیر حوزویان بسپاریم. به همین دلیل باید در این زمینه برای حوزه دغدغه وجود داشته باشد. البته قبلاً بزرگانی از حوزه با همین دغدغه بپاخواسته و فردی همانند مرحوم علامه امینی، الغدیر را با نگاه اعتقادی کلامی‌نوشتند. این کار علامه نشانگر نقش تاریخ در خدمت رسانی اعتقادی و کلامی‌است.

این استاد حوزه از علامه سید جعفر مرتضی عاملی به عنوان یکی از نوابغ تاریخ پژوهی یاد کرد و بیان داشت: ایشان حق بزرگی در مسأله تحول نوع نگاه به تاریخ در حوزه دارد. به جرأت می‌توان گفت آن چه علامه در ارتباط با تاریخ اسلام به ویژه صدر اسلام و تغییر نوع نگاه به تاریخ انجام داد، بی نظیر است.

وی ادامه داد: علامه جعفر مرتضی ابداع روش کرده و اجتهاد در تاریخ را عملاً پیاده کرد. برای نمونه اگر بخواهیم درس خارج تاریخ در حوزه داشته باشیم از کتاب‌های ایشان بی نیاز نیستیم. البته متأسفانه این بزرگوار با وجود این خدمت بزرگی که به تاریخ اسلام، سیره و حوزه انجام داد، حتی از سوی برخی تاریخ پژوهان نیز مورد بی مهری قرار گرفتند.

قائم مقام مدیر گروه تاریخ مؤسسه امام خمینی(ره) با اشاره به این‌که در اوایل انقلاب، رشته تاریخ در حوزه جایگاه خاصی نداشت، عنوان کرد: خوشبختانه اکنون مراکزی در عرصه پژوهش و آموزش رشته تاریخ فعالیت دارند و آثار فراوانی نیز تألیف شده که در قیاس با اوایل انقلاب، یک نقطه امید بخش به شمار می‌آید. ولی در عین حال با نقطه ایده آل فاصله فراوانی دارد.

ضرورت نگاه تخصصی و عمیق به تاریخ

حجت‌الاسلام والمسلمین محسن ادیب‌بهروز به عنوان سخنران دوم، آگاهی نسبت به تاریخ اسلام را برای یک مسلمانان به ویژه یک حوزوی امری ضروری دانست و گفت: یک حوزوی در هر عرصه‌ای بخواهد فعالیت کند، باید با تاریخ اسلام یک ارتباط تخصصی و عمیق داشته باشد.

وی افزود: متأسفانه بسیاری از افراد وقتی در عرصه‌های دیگر وارد می‌شوند، خیال می‌کنند تاریخ یک رشته تخصصی و واقعی نیست و می‌توان در عرصه‌های مختلف از آن استفاده کرد، همین عدم تخصص سبب می‌شود استفاده‌ها، کاملا نادرست باشد و خروجی بحث، خروجی ناسالمی‌خواهد بود.

مدیر گروه تاریخ اسلام حوزه‌های علمیه خواهران تأکید کرد: بنده هم معتقدم عرصه تاریخ اسلام و سیره باید در دست حوزویان باشد، ولی حوزوی عمق نگر باید وارد این عرصه شود، چون اگر یک حوزوی بخواهد بدون عمق وارد بحث شود، خروجی چیزی خواهد شد که جریان رقیب ما مطرح می‌کنند.

سه طیف اصلی تاریخ پژوهی در حوزه

حجت‌الاسلام والمسلمین جباری در بخش دوم سخنان خود به بررسی انواع گرایش‌ها، جریان‌ها و افراد حاضر در روند پژوهش و آموزش تاریخ اسلام و سیره معصومین(ع) پرداخت و گفت: با وجود پویایی و رشدی که در ارتباط با تاریخ اسلام و سیره در حوزه دیده می‌شود و تجلی آن در قالب مؤسسات آموزشی و پژوهشی است ولی این مراکز در یک سطح و دیدگاه نیستند، بلکه گرایش‌ها و سلایق به گونه‌ای است که بر روش تاریخ پژوهی آن‌ها تأثیرگذار است.

وی جریان‌ها و گرایش‌ها را در سه طیف کلی تقسیم کرد و عنوان داشت: یک طیف، افراد ارزشی دارای دغدغه هستند که همواره دغدغه حفظ شئونات معصومین(ع) را دارند که مؤسسه امام خمینی(ره) از جمله آن‌هاست. طیف دوم، افرادی هستند که متدین می‌باشند ولی خیلی نگران ارزش‌ها نیستند و راحت اعتبار کتب تاریخی و اتفاقات تاریخی را زیر سؤال می‌برند، در حالی که به تأثیر مطالب خود در جامعه دقت نمی‌کنند.

قائم مقام مدیر گروه تاریخ مؤسسه امام خمینی(ره) یادآور شد: طیف سوم، یک طیف میانه است که تحت تأثیر گروه دوم هستند، ولی به اندازه آن‌ها شدید با موضوعات برخورد نمی‌کنند. یکی از ملاک‌های اصلی طیف دوم و سوم این است که نقش کلام در تاریخ را نفی می‌کنند. همچنین روش تاریخ نگاری بزرگان شیعه را زیر سؤال می‌برند.

نفی تأثیر کلام در تاریخ

حجت‌الاسلام والمسلمین محسن ادیب‌بهروز در بخش دوم سخنان خود با اشاره به این‌که طیف دوم و سومی‌که استاد جباری فرمودند، مدعی نفی تأثیر کلام در تاریخ هستند، گفت: این‌ها گاهی خطوط قرمز را زیر پا می‌گذارند. مثلا می‌گویند در تاریخ عصمت معصوم(ع) بیان نشده است.

وی افزود: روش کارشان نیز این گونه است که منابع اصلی پژوهشی شیعه را زیر سؤال می‌برند و افراد را در منابع اهل سنت غرق می‌کنند. قدم سومشان این است افرادی را به عنوان شاخص مطرح می‌کنند که خودشان زیر سؤال هستند. متأسفانه اکنون طیف نخست در قم تبدیل به اقلیت شده و قالب مراکز و مؤسسات در دستان طیف دوم و سوم هستند.

تدوین متن مدون در عرصه تاریخ

حجت الاسلام والمسلمین جباری در بخش سوم سخنان خود یکی از راهکارها برای برداشت صحیح از تاریخ را تدوین متن مدونی در این زمینه دانست و تأکید کرد: پیامدهای خطرناک نوع نگاه افراد طیف دوم و سوم به ویژه طیف دوم باید تبیین شود. همچنین باید از برگزاری جلسات تخصصی غافل نشد تا این دیدگاه‌ها و روش‌ها به چالش کشیده شود.

قرآن، مهم ترین شاخص نقادی مطالب تاریخی

حجت الاسلام والمسلمین محسن ادیب‌بهروز در بخش سوم سخنان خود درباره راهکارهایی که سبب می‌شود مجموعه‌ها و افراد بتوانند در مسیر صحیح تاریخ نگاری گام بردارند، گفت: اولین نکته این‌که افراد توجه داشته باشند مطرح شدن یک موضوع در چند کتاب دلیل بر صحت آن نیست. دومین نکته این‌که افراد در قدم نخست به منابع اصلی و خاص شیعه مراجعه کنند. در گام سوم می‌توان به منابع اهل سنت مراجعه کرد.

وی افزود: منتها دانش پژوه در مراجعه به منابع شیعه و اهل سنت باید به یک نکته اساسی توجه داشته باشد و آن این‌که آیا این مطلب با قرآن سازگار است یا خیر. اگر سازگار نیست باید کنار گذاشته شود. بنابراین قرآن باید مهم‌ترین شاخص نقادی مطالب تاریخی قرار گیرد.

تأثیرپذیری برخی از دانش پژوهان عرصه تاریخ از جریان استشراق و روشنفکری

حجت‌الاسلام والمسلمین جباری در بخش چهارم سخنان خود با اشاره به این‌که بدون تردید برخی از دانش پژوهان عرصه تاریخ متأثر از جریان استشراقی و روشنفکری هستند، گفت: دیدگاه‌های این طیف باید نقد شود و لازمه نقد، رصد مطالبشان است. همچنین نسبت به مطالبشان موضع گیری مناسبی صورت گیرد.

وی اضافه کرد: دانش پژوهان عرصه تاریخ چه حوزوی و چه دانشگاهی باید توجه داشته باشند که در ارتباط با گزارش‌های تاریخی با سه طیف مواجه هستیم؛ 1 – بخشی بین الصدق هستند. 2- بخش دوم بین البطلان هستند و 3 – بخش سوم مشکوک الصدق هستند.

حوزه باید نسبت به جریان‌های تاریخی بیدار باشد

حجت‌الاسلام والمسلمین محسن ادیب‌بهروز در بخش چهارم سخنان خود با اشاره به این‌که حوزه باید نسبت به مطالب طیف دوم و سوم حساس شده و بیدار شود، عنوان کرد: امکانات این جریان باید از آن‌ها گرفته و یا حداقل محدود شود. بنده مخالف نقادی و رصد نیستم ولی نباید اجازه دهیم حداکثر امکانات در دست آن‌ها قرار گیرد.

انتهای پیام/