پس از مرگ ابوعبیده جراح، خلیفه دوم می‌گفت «اگر ابوعبیده زنده بود، او را خلیفه قرار می‌دادم و با هیچ کس مشورت نمی‌کردم.»

پایگاه اطلاع‌رسانی استاد مهدی طائب؛ ابوعبیده عامر بن عبدالله بن جراح، از تیره بنی الحارث یکی از قبایل قریش بود،(۱) ‌در سال ۳۸ قبل از هجرت(۲) به دنیا آمد. مسلمان شدن او را به دست ابوبکر دانسته‌اند.(۳) ابوعبیده در واقعه تبوک حضور داشت و بر اساس برخی از روایات شیعی، از کسانی بود که در بازگشت از آن جنگ در ترور ناکام پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) شرکت کرد.(۴)

تلاش‌های بسیار ابوعبیده برای تثبیت خلافت، وی را در دیدگان خلیفه اول چنان بزرگ کرد که عزیزترین شخص در دستگاه خلافت به شمار آمد و حتی بر عمر نیز رجحان یافت.(۵) او خطاب به انصار و برای دعوت آنان به بیعت با ابوبکر، چنین گفت: «ای گروه انصار! شما اولین گروهی بودید که از پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) حمایت کردید، حال نخستین کسانی نباشید که آن را دگرگون می‌کنند.»(۶)

وی در ابتدای خلافت ابوبکر، از طرف او به سرپرستی و اداره بیت المال منصوب(۷) و در سال سیزدهم به شام اعزام شد و امارت آن‌جا را به اتفاق یزید بن ابوسفیان به عهده گرفت.(۸) ابوبکر هنگام اعزام ابوعبیده به شام گفت: «دوست دارم بدانی که چه ارج و جایگاهی نزد من داری! سوگند به آن که جانم در دست اوست، در روی زمین مردی از مهاجران و غیر آن نیست که بتواند با تو و این برابری کند.»(۹)

ابوعبیده جراح، فرمانده مسلمانان در شامات بود. با گسترش فتوحات، خلیفه دوم به او نامه ای نوشته و دستور داد برای فتح بیت‌المقدس، حرکت کند.(۱۰) ابوعبیده، به ساکنان بیت‌المقدس نامه نوشت و آن‌ها را میان پذیرش اسلام و یا پرداخت جزیه مخیر کرد که در غیر این صورت، باید آماده نبرد با مسلمانان باشند. اما اهل ایلیاء(۱۱) خواسته او را نپذیرفته ایمان نیاوردند.

ابوعبید به سمت آن‌ها حرکت کرد و در کنار دیوارهای شهر با آنان به نبرد برخاست که مدت‌ها ادامه داشت. تا این که جنگجویان ایلیاء به این باور رسیدند که ادامه نبرد به نفعشان نیست.(۱۲) پیکی را با این پیغام پیش ابوعبیده فرستادند که ما می‌خواهیم صلح کنیم، اما به شما اعتماد نداریم.

نامه‌ای بنویسید تا خلیفه شما حاضر شده و با ما پیمانی بنویسد تا ما بر امان او اطمینان کنیم! به دنبال آن بود که ابوعبیده برای خلیفه نامه‌ای نوشت و داستان را باز گفت.(۱۳) از نکات عجیب در فتوحات ابوعبیده در شام این است که عمده فتوحات وی، عنوتا و بازو بوده است. چنان که نقل می‌کنند ولی لاذقیه را پس از نبرد سختی فتح کرد.(۱۴) نیز پس از نبردی سنگین قِنَسرین و انطاکیه را فتح کرد.(۱۵)

حال این سوال پیش می‌آید، چرا او همین رویه را در فتح بیت‌المقدس پیش نگرفته و با آنان تا آخرین لحظه جنگ نکرده است؟! نکته قابل توجه این است که وقتی منطقه‌ای با صلح آزاد شود، مردم آن آزاد خواهند بود و به بردگی گرفته نمی‌شوند. نیز آن منطقه، ملک خلیفه خواهد شد و بدین ترتیب خلیفه می‌توانست از این رهگذر به منافع بسیاری دست یابد. ابوعبیده در سال ۱۸ هجری در دیار شام به طاعون عمواس مبتلا شد.

در ۵۸ سالگی درگذشت و معاذ بن جبل بر او نماز خواند.(۱۶) پس از مرگش، خلیفه دوم می‌گفت: «اگر ابوعبیده زنده بود، او را خلیفه قرار می‌دادم و با هیچ کس مشورت نمی‌کردم.»(۱۷) نیز وی آرزو می‌کرد که به اندازه گنجایش یک اتاق، افرادی چون او می‌داشت.(۱۸)

انتهای پیام/
منبع: دشمن شدید، دفتر دوم(برگرفته از دروس تاریخ تطبیقی استاد مهدی طائب) به کوشش سید محمدمهدی حسین پور و مجتبی رضایی، چاپ اول، بهار 98، انتشارات شهید کاظمی، صص192-195

پی نوشت؛

1 – کلبی، جمهره النسب، ص125

2 – سن وی در جنگ بدر 41 سال ذکر شده است. ر.ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج3، ص414

3 – محب طبری، الریاض النضره فی مناقب العشره، ج3، ص346

4 – الخصال، ج2، ص499

5 – المستدرک، ج3، ص298

6 – یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج2، ص123

7 – تاریخ ابن خیاط، ص82

8 – المعجم الکبیر، ج1، ص156

9 – کنز العمال، ج13، ص214

10 – ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج1، ص222

11 – ایلیاء نام دیگر شهر بیت المقدس است. بلاذری، فتوح البلدان، ص140

12 – فسوی، المعرفه و التاریخ، ج3، ص305

13 – ابن اثیر جزری، الکامل فی التاریخ، ج2، ص500

14 – بلاذری، فتوح البلدان، ج1، ص154

15 – همان، ص172-174

16 – المستدرک، ج3، ص296

17 – کنز العمال، ج13، ص216

18 – حلیه اولیاء، ابونعیم اصفهانی، ج1، ص146