یهودیان در عصر پیامبر(ص) نسبت به مسلمان و پیامبر دشمنی بسیار زیادی می‌کردند ولی یهودیان پس از حضرت(ص) و حتی در همان زمان نبی اکرم(ص) در میان مسلمانان خار و ذلیل شدند و هیچ گاه یهودی‌ها نتوانستند حریف و هماوردی برای مسلمان باشند که بگوییم این‌ها در طول تاریخ حکومت و یا سروری نسبت به مسلمانان داشته‌اند.

پایگاه اطلاع‌رسانی استاد مهدی طائب؛ پژوهش در تاریخ و عبرت از درس‌ها و وقایع تاریخی یکی از نکات اساسی پیشرفت تمدن‌های اسلامی می‌باشد. مطالعه‌ی دقیق فلسفه تاریخ منجر می‌شود جامعه‌ی اسلامی بصیرت خود را در مقابل فتنه‌های مختلف حفظ نماید.

متاسفانه آثار و تالیفات علمی که به صورت مفصل و جداگانه دشمن شناسی تاریخی انجام داده‌شده باشد بسیار اندک است و خصوصا نقش یهود در تاریخ اسلام به عنوان «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النّاسِ عَداوَةً» بسیار زمینه‌ی بحث و فعالیت علمی دارد؛ چرا که تا زمانی که دشمن شدید مسلمانان به طور کامل شناخته نشده باشد مبارزه‌ی با دشمنان اسلام سخت و محال خواهد شد.

متن حاضر گفت‌وگویی با استاد غلام‌حسن محرمی از محققین و مؤلفین معاصر با موضوع «نقش یهود در تاریخ اسلام» است. محرمی نویسنده کتاب‌های «سیره ائمه اطهار (ع) در برخورد با اندیشه های مخالف»، «نقش امامان شیعه علیهم‌السلام در شکل‌گیری و توسعه تمدن اسلامی» و «سیره سیاسی ائمه معصومین علیهم السلام» است.

به عنوان اولین سؤال توضیحاتی در رابطه با فعالیت‌های علمی و پژوهشی خود در زمینه دشمن شناسی و یهود بفرمائید؛

در رابطه با بحث یهود و دشمن شناسی متاسفانه تا بحال پژوهشی مستقل انجام نداده‌ایم اما جریان شناسی یهودیان صدر اسلام را به فراخور در سه کتاب و پژوهش اصلی مطرح کرده‌ایم. دراین کتاب‌ها بیان شده است که یهودیان مدینه از سرزمین فلسطین در زمآن‌های دور به جزیره‌العرب بویژه مدینه آمدند و در سرزمین مدینه و اطراف مدینه ساکن شدند و یکی از بزرگترین انگیزه‌های آمدن آن‌ها درک، شناخت و شناسایی پیامبر آخر الزمان و محل بعثت پیامبر بود و البته علت اینکه چرا آن‌ها به مکه نیامده‌اند اینست که یهودیان مردمی کشاورز بودند برای همین مدینه برای آن‌ها مساعد بود نه مکه.

آن‌ها اهل کشاورزی بودند و در مدینه می‌توانستد کشاورزی کنند. اتفاقا در اخباری که در مورد آن‌ها آمده این موضوع مطرح شده است که آن‌ها آمدند وجست وجو کردند تا یک زمینی شبیه به زمین شام پیدا بکنند تا بتوانند در آن زندگی و کشاورزی انجام بدهندآن‌ها درنهایت مدینه، فدک وخیبر را انتخاب کردند.

آیا انگیزه خاصی از این‌ جایجایی و انتخاب داشتند یعنی انگیزه تحریفی یا تخریبی در نظر داشتند؟

آنچه در اخبار آمده آن‌ها انگیزه‌های مختلف داشتند بعضی از اخبار می‌گویند که بعضی ازآن‌ها در زمانی که بخت‌النص به شام حمله کرد آمدند بعضی از اخبار می‌گویند زمانی که رومی‌ها شام وفلسطین را به تصرف خود درآوردند، آمدند در بعضی اخبار دیگر آمده است که این‌ها برای درک پیامبر آخرالزمان آمدند یعنی در مجموع این سه انگیزه بیان شده است.

ولی قرآن در این باره تصریحی دارد در مورد اینکه این‌ها پیامبر را می‌شناختند که میفرماید «الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَعْرِفُونَهُ کَمَا یَعْرِفُونَ أَبْنَاءهُمْ وَإِنَّ فَرِیقاً مِّنْهُمْ لَیَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ» یعنی مثل فرزندانشان می‌شناختند؛ اوصاف و ویژگی‌های شخصی و شخصیتی و سیره پیامبر اسلام(صلّی الله علیه وآله وسلّم) چنان به روشنی در کتابهای آسمانی گذشته بیان شده بود که شناخت علمای اهل کتاب از آن حضرت، شناخت نزدیک به حس و مانند شناخت پدر از پسر خود بود، از این‏رو حقانیت رسالت آن حضرت و در نتیجه حقانیت قبله مسلمانان، برای آنان روشن و مسلَّم بود؛ لیکن تعصب، جهالت عملی و بغی و حسد و خلاصه حبّ دنیا که مانع پذیرش حق معلوم است سبب شد تا گروهی از آن‌ها این حق را با معرفت به آن کتمان و انکار کنند.

در آیه‌ای دیگر می‌فرماید این‌ها یعنی همین یهودیان مدینه با نام پیامبر جنگ هایشان را آغار می‌کردند یعنی تَفَأّلَ می‌زدند به نام ایشان «وَلَمَّا جَاءَهُمْ کِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ وَکَانُوا مِنْ قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِینَ کَفَرُوا فَلَمَّا جَاءَهُمْ مَا عَرَفُوا کَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْکَافِرِینَ»

ترجمه آیه «و هنگامی که برای آنان از سوی خدا کتابی [چون قرآن] آمد که تصدیق کننده توراتی است که با آنان است، و همواره پیش از نزولش به خودشان [در سایه ایمان به آن] مژده پیروزی بر کافران می دادند، پس [با این وصف] زمانی که قرآن [که پیش از نزولش آن را با پیشگویی تورات می شناختند] نزد آنان آمد، به آن کافر شدند؛ پس لعنت خدا بر کافران باد.»

«یستفتحون به» یعنی طلب فتح می‌کردند با نام پیامبر یعنی با نام پیامبر جنگ را آغاز می‌کردند که جنگ را فاتح بشوند والبته پیروز هم می‌شدند در آن جنگ هایی که رخ می‌داد. اینگونه پیامبر را می‌شناختند.

شیخ طوسی می‌گوید: ابن عباس گوید: یهودیان قبل از بعثت رسول خدا صلى الله علیه و آله از طوایف اوس و خزرج استفتاح و طلب پیروزى به خاطر ظهور محمد صلى الله علیه و آله می‌کردند وقتى که خداوند محمد را از میان عرب برگزید و از طائفه بنى‌اسرائیل انتخاب ننمود روى برگرداندند.

معاذ بن جبل به آن‌ها گفت: اى جماعت یهود از خدا بترسید و اسلام بیاورید مگر شما نبودید که قبلاً از ما به وسیله محمد استفتاح و طلب پیروزى می‌نمودید در حالتى که ما در آن وقت مشرک بودیم و به ما مى‌گفتید که بزودى محمد مبعوث خواهد گردید. سلام بن مسکم از طائفه بنى‌النضیر در جواب گفت: اولاً پیامبرى مبعوث نشده است، ثانیاً آن کسى که ما مى گفتیم این پیغمبر نیست، سپس خداوند این آیه را نازل فرمود.لنگر[۱]

در آیه دیگری می‌فرماید نام پیامبر در تورات مکتوب است «الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَالْإِنجِیلِ» این آیه خطاب به یهودیان است لذا این مطلب که یهودیان به خاطر پیامبر به مدینه آمده باشند نیز امکانش فی الجمله وجود دارد. شاید همه‌ی آن‌ها اینگونه نبوده باشند. وقتی پیامبر مبعوث می‌شود می‌گویند که علت زود مسلمان شدن مردم مدینه این بوده که قبلا آمدن پیامبر را از یهودیان به کرات شنیده بودند و این موضوع مورد تایید برخی از احادیث است.

پس از بعثت پیامبر یهودیان بخشی از مردم مدینه را تشکیل می‌دادند ولی در اقلیت بودند که پیامبر با آن‌ها قرارداد می‌بندد که با هم مسالمت آمیز زندگی بکنند و اگر به این مطلب عمل نکردند باید از مدینه بیرون بروند لذا آن سه قبیله وقتی خیانت کردند پیامبر آن‌ها را از مدینه بیرون کرد. این مباحث را ما در این کتب آورده‌ایم و شرح برخورد‌های پیامبر را با یهودیان و برخورد‌های این‌ها با پیامبر را اعم از برخوردهای ظالمانه این‌ها با پیامبر، چگونگی همکاری این‌ها با دشمنان مسلمین، چگونگی تحریک مردم علیه ایشان، چگونگی تبلیغات منفی علیه پیامبر و… همه این موارد را ذکرکرده‌ایم. بعد از این مطالب در نهایت پیامبر یخودیان را به خاطر خیانت‌هایی که انجام می‌دهند بیرون می‌کند.

آیا یهودیان برای خیانت‌ها و تخریب‌های خود از قبل برنامه‌ریزی کرده بودند؟

روایاتی داریم در باب دشمنی یهودیان به مرکزیت فلسطین با پیامبر و خاندان پیامبر که آن‌ها می‌ترسیدند که نبوت از بنی اسرائیل بیرون برود لذا عداوت می‌کردند هرچند در مورد یهودیان مدینه چنین چیزی نقل نشده است اما در مورد شام روایاتی داریم و در تاریخ ذکر شده است زمانی که حضرت ابوطالب پیامبر اکرم را که ۱۲ سال داشتند به شام می‌بردند و بحیرالنگر[۲] او را می‌بیند و او پیامبر را می‌شناسد و به جناب ابوطالب می‌گوید که این را برگردان به شهر خودت زیرا که یهودی‌ها دشمن این هستند و ممکن است به ایشان آسیب برسانند. نتیجتا به طور کلی روایاتی در رابطه با عداوت یهودیان با پیامبر اسلام در طول تاریخ ذکر شده است.

خیانتی که در مدینه توسط یهودیان علیه پیامبر اسلام اتفاق افتاد بر چه اساسی بود؟ چه عوامل درونی و بیرونی منجر به انجام این خیانت شد؟

پس از آن که پیامبری حضرت محمد(ص) مورد استقبال قرار گرفت، یهودیان حسادت کردند و با پیامبر به عداوت پرداختند اما اینکه قبل از آمدن پیامبر برای آن برنامه ریزی کرده باشند این مطلب در روایات تاریخی نیست بلکه عکس آن را می‌گفتند که پیامبری خواهد آمد که بر حق است و ما به او خواهیم گروید اما در نهایت به جهت حسادت این بدین نحو برخورد کردند.

از سوی دیگر در طول تاریخ یهودی‌های خیبر را داریم یهودی‌های فدک را داریم این‌ها تا آخرحیات پیامبر هنوز یهودی هستند و در جزیره العرب هم می‌باشند اما تحت حکومت پیامبر و اهل ذمه هستند. در یمن نیز تعدادی یهودی هستند و بعد از پیامبر بخشی از این‌ها مسلمان می‌شوند و به مدینه می‌آیند مثل «کعب‌الاحبار»لنگر[۳] که از بزرگان یهودیان یمن بوده و در زمان خلفاء مسلمان شده وبه مدینه آمده است وخیلی از اسرائیلیاتلنگر[۴] توسط وی وارد روایات ما شده است.

نبی مکرم اسلام و ائمه اطهار«علیهم السلام» چه نوع رویکرد و رفتاری نسبت به یهود داشتند؟ با توجه به این که آن‌ها با حسادت‌های فراوان در راه پیشرفت اسلام دائما کارشکنی می‌کردند.

ما یکی بحث دیگری داریم در بحث عالمان یهودی در کتاب «سیره برخورد ائمه اطهار با اندیشه‌های مخالف» در این کتاب عالمان یهودی را که با پیامبر و ائمه اطهار «علیهم السلام» خصوصا امام‌رضا«ع» به مناظره ومحاجه و… می پرداختند را ذکر نموده‌ایم.

در قرآن آمده که شدید ترین دشمنان شما یهودیان هستند «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذینَ آمَنُوا الْیَهُودَ وَ الَّذینَ أَشْرَکُوا وَ لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ قالُوا إِنَّا نَصاری‏ ذلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسینَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ، مسلّماً یهودیان و کسانی را که شرک ورزیده اند ، دشمن ترین مردم نسبت به مؤمنان خواهی یافت و قطعاً کسانی را که گفتند: «ما نصرانی هستیم» ، نزدیکترین مردم در دوستی با مؤمنان خواهی یافت ، زیرا برخی از آنان دانشمندان و رهبانانی اند که تکبر نمی ورزند.»لنگر[۵]

یهودیان در عصر پیامبر نیز نسبت به مسلمان و پیامبر دشمنی بسیار زیادی می‌کردند و شاید این آیه بیان حال واقعه یهود باشد که این‌ها همیشه اینگونه‌اند یعنی اگر فرصت پیدا بکنند دشمن مسلمانان هستند اما مطلبی که هست یهودیان پس از پیامبر و حتی در همان زمان پیامبر در میان مسلمانان خار و ذلیل شدند وهیچ گاه یهودی‌ها نتوانستند حریف و هماوردی برای مسلمان باشند که بگوییم این‌ها در طول تاریخ حکومت و یا سروری نسبت به مسلمانان داشته‌اند.

تهیه و تنظیم: مجید رحیمی

پی نوشت؛

لنگر[۱] محمدباقر محقق،‌ نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ص ۱۸٫

لنگر[۲] راهبی مسیحی که بر اساس روایتی مشهور، حضرت محمد(ص) را در نوجوانی دید و نبوت وی را پیشگویی کرد. درباره هویت و سرگذشت او، جزئیات این روایت و حتی در اصل وقوع آن، اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. هر چند اختلاف در اصل وقوع آن اندک است.

لنگر[۳] کَعْبُ الاَحْبار(درگذشت ۳۲یا۳۴ق) از عالمان یهودی که در زمان خلافت شیخین (دو خلیفه نخست پیامبر اسلام)، مسلمان شد. کعب الاحبار از افراد مورد اطمینان خلیفه دوم بود و بسیاری از اسرائیلیات را در میان مسلمانان رواج داد. صحابه پیامبر دیدگاه‌ها و رفتارهای متفاوتی نسبت به او داشته‌اند و امام باقر(ع) او را دروغگو دانسته است. هیچ یک از کتب اربعه شیعه از او حدیثی را نقل نکرده‌اند.

لنگر[۴] اِسْرائیلیات، اصطلاحی در معارف اسلامی، به ویژه در زمینه تفسیر و علوم حدیث، ناظر به روایات، قصص و مفاهیمی که نه در قرآن و احادیث نبوی، بلکه در تعالیم امت‌های پیشین به ویژه بنی‌اسرائیل ریشه دارند و حاصل جریانی است از داستان‌سرایی، اسطوره‌پردازی و وجوهی دیگر از تعالیم غیر اصیل که به ویژه در سده‌های نخست هجری توسط گروهی -بیشتر از یهودیان اسلام آورده- ساخته شده و به حاشیه آموزش‌های مسلمانان راه یافته است.

لنگر[۵] سوره مبارکه مائده آیه ۸۲